Hoe zorgen we in de toekomst voor een gezond en comfortabel huis?
Klimaatverandering maakt dat we anders naar onze energiebronnen en leefstijl moeten kijken.
We gebruiken veel energie om de lucht in onze huizen te verwarmen. Warmte is een belangrijk aspect van wonen. Iedereen heeft er wettelijk recht op. Voorstellen om andere energiebronnen te gaan gebruiken en bestaande warmtesystemen aan te passen, om het binnen warm te stoken, lijken steeds ingewikkelder en kostbaarder te worden.
Kan dat ook anders? Is er een ander vertrekpunt denkbaar? Gewoon Gezond Wonen zoekt niet naar aanpassingen van bestaande warmtesystemen, maar naar andere perspectieven op wat warmte is en voor ons betekent. Die benadering leidt tot duurzame en eenvoudig uitvoerbare oplossingen. Deze zijn bovendien betaalbaar; nu en in de toekomst, want degelijkheid is troef.
WAT kunnen we leren van de geschiedenis?
Sinds de ontdekking van het vuur verbranden we materie om ons te verwarmen. Eerst buiten bij het kampvuur en vervolgens binnenshuis. De lucht binnen warm stoken is de manier geworden om een comfortabel woonklimaat te realiseren. Dat is zo gewoon dat we niet anders meer kunnen denken. Onze beleving van comfort is gekoppeld aan warme lucht in huis. Daar is veel energie voor nodig. Eerst verbrandden we hout, turf, bruinkool, steenkool, olie en aardgas. Tegenwoordig ook allerlei soorten biogas en houtpellets. Om overal in huis maar warme lucht te hebben.
De verbrandingsgassen ervan bevatten CO2, 161 miljard kilogram per jaar in Nederland en maar liefst 37 miljard ton in de wereld. Alles bij elkaar gaat het om heel veel vervuilde lucht. De gevolgen van al dat verbranden voor de leefomgeving, het klimaat en onze eigen gezondheid worden steeds zichtbaarder en ook voelbaar.
We richten ons nu vooral op het klimaat en andere energiebronnen. Maar zou het niet verstandiger zijn om eerst eens stil te staan bij de vraag waarom we de lucht in onze huizen verwarmen, en wat de effecten daarvan zijn? Wat betekent warmte voor de mens, en welke warmte past de mens het best?
Waarom vervuilt verwarmde lucht?
Opgewarmde lucht verandert van samenstelling. Lucht bestaat uit verschillende gassen waaronder 78% stikstof, 21% zuurstof en 1% edelgassen (waarvan 0,7% waterdamp en 0,3% koolstof dioxide). Bij het verwarmen van lucht neemt de hoeveelheid zuurstof af en stikstof toe. Het effect daarvan is dat lucht stijgt. We kennen dat fenomeen wel. Wanneer we warme lucht in een luchtballon blazen gaat de ballon omhoog. Hoe hoger je in de atmosfeer komt hoe minder zuurstof er aanwezig is. We zeggen dan dat de lucht ijler is. Bergbeklimmers weten dat en nemen voorzorgmaatregelen door pure zuurstof mee te nemen de berg op.
Lucht die verwarmd wordt neemt fijnstof op. Kijk maar eens naar de muur rond de radiatoren, of bij luchtroosters, of kijk eens naar het plafond. Zie je daar zwarte aanslag?
Dat is het effect van verwarmde lucht. Het is gewoon vieze lucht.
Hoe is vieze lucht van invloed op ons als mens?
Er zijn heel veel onderzoeken(1) waaruit blijkt dat vervuilde lucht de gezondheid van de mens bedreigt. In deze rapporten vind je klachten zoals geïrriteerde ogen en aandoeningen aan de luchtwegen. Het effect is dat mensen moe of zelfs benauwd worden en verschillende allergieën krijgen.
In zijn proefschrift(2) toont Francesco Franchimont aan dat het dubbel ventileren een enorme daling oplevert van longziektes zoals COPD, Astma en allergieën.
(2) Franchimont, F (2009) Healthy Building Services for the 21st Century Technische Universiteit Eindhoven, ISBN: 978-90-386-1711-4
Hoogleraar Jos Lichtenberg heeft bij de opzet van een master over gezonde bouw in 2017 veel kennis geput uit verschillende studies. Hij is verbonden aan het consortium Gewoon Gezond Wonen.
(1) de Dear, R.; Brager, G.S. (2002) Thermal comfort in naturally ventilated buildings: revisions to ASHRAE Standard 55, Energy and Buildings, 34
Zweers, T., Preller, L., Brunekreef, B., and Boleij, J.S.M. (1992) Health and indoor climate complaints of 7043 office workers in 61 buildings in the Netherlands, Indoor Air, 2.
Marken Lichtenbelt W van, Kingma B, Lans A van der, Schellen L (2014) Cold exposure – an approach to increasing energy expenditure in humans, Science and Society
Gezondheidsraad (2013) Een gezond binnenmilieu in de toekomst. Den Haag: Gezondheidsraad, 2013; publicatienr. 2013/17. ISBN 978-90-5549-952-6
Wargocki, Pawel et al. (2006) Indoor Climate and Productivity in Offices, Rehva, Brussel
Huidige ontwerpen voor woningen en installaties zijn gebaseerd op oude kennis en gebruiken. We bouwen door op het idee dat het verwarmen van lucht de basis vormt voor het leefmilieu in huis.
We sluiten woningen hermetisch(3) af om verspilling te voorkomen van energiegebruik in dure installaties. Zo versterken we de effecten van het opwarmen van lucht, wat tot desastreuse gevolgen leidt voor de kwaliteit van de lucht in huis waarin we leven.
Bedenk dat materie slijt. Daarbij komen stoffen vrij zoals Radon, VOS en fijnstof die in de verwarmde lucht ophopen Vaak is er een relatie met de CO2 concentratie als maat voor de ventilatiekwaliteit. De uitstoot van de genoemde stoffen komt uit andere bronnen dan de verwarming. Radon is gerelateerd aan beton, VOS is overwegend een gevolg van de keuze van meubels, en fijnstof binnen is overwegend gekoppeld aan het koken en bakken van voedsel.
(3) Stichting Bouwresearch (SBR) is de publicatie ‘Luchtdicht bouwen’; Handboek bouwfysische kwaliteit kantoren (van de NVBV); NEN 3661
Als het effect van het verwarmen van lucht is dat je in vieze lucht moet leven, waarom zou je het dan zo laten? Om een ander vertrekpunt te vinden, kun je het beste naar de natuur kijken.
Waarom kan je van de natuur leren hoe je anders naar warmte zou moeten kijken?
Bedenk dat de zon niet de lucht verwarmt. Toch is het lekker warm in de zon, zelfs boven op een berg in de sneeuw, waar de temperatuur ver onder de nul licht. De zon verwarmt ons door radiogolven of straling die we niet kunnen meten. Wat we wel kunnen meten is het effect. Wanneer de zon schijnt verwarmt het zonlicht de materie. Alle materie ‘leeft’ doordat materie bestaat uit atomen in vaste en vloeibare vorm. De straling die daarvan af komt kunnen we wel meten.
Bedenk dat lucht verwarmen een gevolg is van het verwarmen van materie. In de natuur zorgt de zon voor die opwarming. Met welk resultaat? Lucht komt in beweging en stijgt op. We beschreven al dat de samenstelling van lucht verandert door haar te verwarmen en ze fijnstof opneemt. Maar dit proces heeft weldegelijk een doel. In de atmosfeer wordt fijnstof afgebroken door zonlicht. De afgekoelde lucht daalt en wordt weer zuurstofrijk. Deze beweging van warme en afgekoelde lucht vormt een kringloop waardoor we steeds opnieuw schone zuurstofrijke lucht krijgen.
Kunnen we dan voor onze woningen niet iets bedenken dat alleen materie verwarmt, net zoals de zon doet? Wat zou het effect daarvan zijn op de kwaliteit van de lucht in huis?
Wat zorgt er meer voor dat het comfort in huizen verbetert dan schone lucht?
Consortium Gewoon Gezond Wonen leert van de natuur. Daarom richt het zich primair op schone lucht in de woningen, scholen en kantoorgebouwen. Dat deze benadering energie bespaart maakt het nog interessanter.
Lees verder over de bijdrage van actieve warmte.